RSS
خداوند به صراحت از انفاق «مما رزقناهم» سخن به میان آورده است (بقره، آیه3) تا نشان دهد که انفاق می بایست نسبت به همه نعمت های الهی باشد و اختصاصی به مال ندارد.
انفاق به معنای اخراج مال از ملک خود است، (مجمع البیان، ج1-2، ص121) ولی در فرهنگ قرآن به هرنوع بذل و بخشش به دیگری از مال و غیرمال چه واجب و غیرواجب اطلاق می شود. (مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی)
بنابراین، انسان هر چیزی را از مال و غیرمال از علم و دانش و مهر و محبت به شخص دیگری عطا نماید، انفاق کرده است. خداوند به صراحت از انفاق «مما رزقناهم» سخن به میان آورده است (بقره، آیه3) تا نشان دهد که انفاق می بایست نسبت به همه نعمت های الهی باشد و اختصاصی به مال ندارد.
ویژگی و صفات آنچه که انفاق می کنیم!
درباره ویژگی ها و صفات آن چه انفاق می شود، خداوند در آیات قرآنی پاسخ های دقیق و کاملی ارایه کرده است. در آیه 92 سوره آل عمران می فرماید : آن چه انفاق می شود باید از مصادیق «مما تحبون» باشد، یعنی هر آن چه را دوست می دارید و خود به آن علاقه مند هستید ، از همان چیز انفاق کنید.
بهتر آن است که انسان از بهترین چیزها و محبوب ترین آن ها انفاق کند، اما اگر نتواند از برترین ها انفاق کند، می بایست دست کم به متوسط آن عمل کند و از آن انفاق کند. خداوند در آیه89 سوره مائده از انفاق و اطعام خوراکی از متوسط و میانگین آن چه خودتان می خورید خبر می دهد و توصیه می کند که متوسط غذا و خوراکی را که خود می خورید ، انفاق کنید.
به چه کسانی کمک کنیم؟
«لِلفُقَراءِ الّذینَ اُحصِرُوا فی سَبیلِ اللهِ لا یَستَطیعونَ ضَرباً فِی الاَرضِ یَحسَبُهُمُ الجاهِلُ اَغنیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعرِفُهُم بِسیماهُم لا یَسئَلونَ النّاسَ اِلحافاً وَ ما تُنفِقونَ مِن خَیرٍ فَاِنَّ اللهَ‌بِهِ عَلیمٌ : [ این صدقات] برای آن [ دسته از ] نیازمندانی است که در راه خدا فرومانده اند و نمی توانند [ برای تأمین هزینه ی زندگی] در زمین سفر کنند . از شدّت خویشتن داری ، فرد بی اطّلاع ، آنان را توانگرمی پندارد . آن ها را از سیمایشان می شناسی . با اصرار ، [ چیزی ] از مـردم نمی خواهنـد . و هـر مالی [ به آنان ] انفاق کنید قطعاً خدا از آن آگاه است . » (بقره ،273)
در آیه ی شریفه مصرف صدقات ، بهترین مصرفش بیان شده که همان فقرائی باشد که به خاطر عوامل و اسبابی ، از راه خدا منع شده اند ، یا دشمنی ، مال آنان را گـرفته وبدون لباس و پوشش مانده اند یا کارهاو گرفتاری های زنـدگی نگذاشته به کار و کسب مشغول شوند و یا خودشان بیمار شده اند و یا کاری انتخاب کرده انـد که با اشتغال به آن ، دیگر نمی توانند به کار و کسب بپردازند .
[ این صدقات] برای آن [ دسته از ] نیازمندانی است که در راه خدا فرومانده اند و نمی توانند [ برای تأمین هزینه ی زندگی] در زمین سفر کنند. از شدّت خویشتن داری، فرد بی اطّلاع ، آنان را توانگرمی پندارد. آن ها را از سیمایشان می شناسی. با اصرار، [ چیزی ] از مـردم نمی خواهنـد. و هـر مالی [ به آنان ] انفاق کنید قطعاً خدا از آن آگاه است
به چه میزان کمک کنیم؟
قرآن می‌گوید: مسلمان‌های معمولی کسانی هستند که : «وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»(فرقان/67) وقتی انفاق می‌کنند هر چه دارند نمی‌دهند. نه کم می دهند و نه زیاد . وقتی می‌خواهیم پول خرج کنیم ، باید میزان و مقدار دستمان باشد و بیهوده خرج نکنیم .
عبادت کردن نیز اندازه دارد!
هرکاری اندازه دارد. عبادت هم اندازه دارد. ما در روایات داریم : که اگر شب به دعای کمیل رفتی، صبح به دعای ندبه نرو . زن و بچه‌ات هم حق دارند. اینطور نباشد شب دعای کمیل بروی، صبح برای دعای ندبه به بهشت زهرا بروی. ظهر نماز جمعه بروی. عصر به دعای سمات بروی !
«وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِک وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً»(اسراء/29)
در خرج کردن ، عبادت کردن ، محبت کردن و خلاصه در تمامی امور زندگی اعتدال را فراموش نکنیم : «لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا» اسراف نکنند. نه زیادی و نه کم : «وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»
چه زمانی انفاق کنیم؟
خداوند می فرماید : هر زمانی از دست شما برآمد انفاق کنید و همواره در این کار شتاب ورزید و سرعت بگیرید و بکوشید در انجام اعمال خیر و نیک و صالحی چون انفاق پیش دستی کنید و بر دیگران سبقت بگیرید و جزو سابقون گردید. (بقره، آیه 148 و مائده، آیه 48 و نیز آل عمران، آیه 133)
البته انفاق در برخی زمانها سفارش بیشتری شده همچون ماه رمضان، عید غدیر و برخی ایام الله. خداوند در آیه 274 سوره بقره، انفاق شبانه را مورد توجه قرار داده است.
با چه هدفی انفاق کنیم؟
قرآن می فرماید : هدف از کمک کردن باید کسب رضای خداوند باشد ؛ «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ» (بقره/265) ، «وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ» (بقره/265)
در ادامه قرآن می فرماید : اگر خواهان این مسأله هستید که خود را بیگانه از خود نپنداری و اثبات کنی که بنی آدم اعضای یکدیگرند و انسانیت خودت را شکوفا کنی ، انفاق کن .
چگونه انفاق کنیم؟
خداوند در آیات 262 و 264 سوره بقره می فرماید : اگر انفاق می کنید، بی منت و آزاررسانی این کار را انجام دهید؛ چنان که در آیه 177 همین سوره از انفاق کنندگان خواسته تا با میل و رغبت به این کار اقدام کنند و همواره مراعات اعتدال را در انفاق داشته باشند. (بقره، آیات 195 و 219 و نیز اسراء، آیه 29 و فرقان، آیات 63 و 67)، چرا که هرگونه عبور از دایره اعتدال به معنای اسراف است و خداوند اسراف را حتی درباره انفاق نمی پسندد. (فرقان، آیات 63 و 67)
همچنین خداوند از انفاق کنندگان خواسته است تا حیثیت و آبروی دریافت کننده انفاق را حفظ کنند و آبروریزی نکنند. (بقره، آیات 262 و 264 و 267)
اخلاص در انفاق از شرایط اصلی آن است که در آیاتی از جمله99 سوره توبه، 177 و 261 و 265 سوره بقره به آن توجه داده است.
برای دست یابی به اخلاص و دوری هرگونه منت و اذیت و آزار بهتر آن است که شخص انفاق را مخفی و نهان بدهد، البته گاه برای تشویق و ترغیب دیگران انفاق آشکار، بهتر و برتر است. از این رو خداوند در آیاتی از جمله ؛ 29 فاطر و 19 و 22 سوره رعد و 274 سوره بقره بر هر دوگونه انفاق به عنوان امری ارزشی توجه می دهد.
انفاق می بایست از مال حلال باشد و هرگونه انفاق از مال و یا روزی غیرحلال مانند دانش دزدی جایز و روا نیست. (بقره، آیات 3 و 254 و 267 و نیز نساء، آیه 39 و انفال، آیه 3 و آیات بسیار دیگر) همچنین از چیزهای طیب و پاک انفاق شود نه از چیزهایی که خبیث و ناپاک است. (همان)
باید به این نکته نیز توجه کرد که ؛ ارزش کارها بسته به هدف انجام آن است .
چاقوکش و جراح هر دو شکم پاره می‌کنند. از چاقوکش بیست هزار تومان می‌گیرند ، به جراح بیست هزار تومان می‌دهند. هدف ها هستند که به کارها ارزش می دهد.
بعضی از کارها هدفشان خداوند است ، جز خداوند هم کسی توان جبران آن کار را ندارد .
گاهی افراد کاری را به هدف منافع شخصی خود انجام می دهند .
گاهی آدم پول خرج می کند که بالا برود .
گاه برای چشم وهم چشمی پول خرج می کنند و به قول خودشان انفاق می کنند .
در خرج کردن ، عبادت کردن ، محبت کردن و خلاصه در تمامی امور زندگی اعتدال را فراموش نکنیم : «لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا» اسراف نکنند. نه زیادی و نه کم : «وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»
خط کش قرآنی برای انفاق کردن
در قرآن بیان می کند که اگر خواهان انفاق کردن می باشید ، خط کش قرآنی را ملاک ومعیاری برای این عمل قرار دهید و با توجه به آن عمل نمایید .
آیه ای که خط کشی برای انفاق می باشد این است : «وَ لَسْتُمْ بِآخِذیه» (بقره/267)
این آیه این نکته را یادآور می شود که ؛ چیزی را که به فقیر میدهید، فرض کنید فقیر آن را به شما بدهد ، آیا آن را قبول میکنید؟
فقیر فرستاده ی خداوند است!
حدیث داریم: «إِنَّ الْمِسْکِینَ رَسُولُ اللَّهِ ؛ مسکینی که نزد تو می آید ویا تو به آن کمک می کنی ، فرستاده‌ی خداست.»(نهجالبلاغه، حکمت 304)
قرآن می فرماید : «وَ یَأْخُذُ الصَّدَقاتِ»(توبه/104) وقتی در دست فقیر پول می‌گذارید، قبل از آن که فقیر پول را بگیرد، خدا می‌گیرد. این صندوق‌هایی که کمیته امداد برنامه ریزی کرده است، این صندوق‌ها را پر کنیم ؛
قطره قطره جمع شود وانگهی دریا شود.
نگوییم آقا این پول اندک من چه دردی را دوا میکند؟
یک برگ زرد در دریا ، کشتی صد مورچه است.
همین ذره ذره ها درد های جامعه را درمان خواهند کرد .
فواید انفاق کردن
«السخاء یثمر الصفاء ؛ پول خرج کنید تا صفا و محبت زیاد شود.»(غررالحکم، ص378)
«السخاء ستر العیوب ؛ کسی که پول خرج میکند ، اگر یک عیب هم داشته باشد، مردم عیبش را نادیده می‌گیرند.»(غررالحکم، ص379)
«السخاء یمحص الذنوب و یجلب محبة القلوب ؛ در راه خدا پول خرج کنید، خدا گناهانتان را می‌بخشد ودربین همگاه محبوبیت پیدا خواهید کرد . »(غررالحکم، ص378)
صدقه‌ی بی پول‌ها چیست؟
گاهی افراد می گویند : ما که پولی نداریم که در راه خدا بدهیم!
در پاسخ به این دوستان عرض می شود که : «أفضل الصدقه اصلاح ذات البین» اگر پول نداری بدهی ، اگر دیدی دو نفر با هم قهر هستند، دعوتشان کن، این دو نفر را با هم آشتی بده.
اگر کسی را که با هم قهر باشند ، پیدا نکردیم ، تکلیف چه می شود ؟
یک لبخند بزن. حدیث داریم : «تبسم الرجل فی وجه اخیه صدقه» اگر به یک مؤمن رسیدی و به او یک لبخند بزنی و او را شاد کردی، خدا ثواب صدقه را به تو می‌دهد.
راهنمایی کردن افراد ، ثواب صدقه را دارد.
اگر تیغی و سنگی و پوست آشغال موزی را از سر راه بندگان خدا برداری ، ثواب صدقه را دارد .
اگر از کسی پول می‌خواهی و طلب داری ، طرف ندارد هر شبی که به آن مهلت بدهی ، فراوان در نامه اعمال تو صدقه نوشته می شود .
و اگر شاگرد خوبی بودی و دیدی که همشاگردی‌ات ضعیف است ، به او کمک کردی و او را در ضعف هایش تقویت کردی ، برای لحظه لحظه ی زحماتت ، پاداش صدقه در راه خدا دریافت خواهی کرد .
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
سایت حوزه
پایگاه درس هایی از قرآن
سایت اندیشه قم
سایت پرسمان
