RSS
روش تقسیم آب زاینده رود (ونش)
زاینده رود که به اسم زنده رود و زرینه ودنامیده می شود . از دامنه شرقی زردکوه بختیاری از کوه رنگ سرچشمه می گیرد . و شعب دیگری از چهار محال و فریدن به ان میرسد و بالاخره آب آن از بین هفت بلوک تقسیم می شودو هر یک از بلوک در موقع مخصوصی از قسمتی از آب استفاده می کنند . نهرهایی را که از زاینده رود منشعب می شوند مادی می نامند .
تقسیم آب یا ونش از این قرار است که : صبح روز 67 عید نوروز شروع به عمل شده و 33 نفر نماینده از طرف مالکین بلوک آبخور انتصاب می شوند و از این قرار :
لنجان و النجان 10 نفر ، جین و ماربین 10 نفر ، کرارج 3 نفر ، رودشتین 10 نفر و این هیات مخارج ونش های کلیه بلوک را معین نمود به شعبه میاه اداره مالیه برای وصول می فرستند . از روز 76 عید شروع به عمل گردید در تمام مادی ها که از اول پل کله تا آخر مادی ها برا آن است خشک بند می شود . در نزد هر
ناحیه تقسیم شده و هر ناحیه یک سر کشیک و چند تن نظامی ، مفتش ، میراب و سر میرآب دارد و پانزده روز اول آب به رودشت می رود و به اصطلاح ونش رودشت است . پس از آن ونش لنجان و النجان است . و کشیک بر آن منحل می شود . ولی چهار کشیک دیگر دائراند که بین لنجان و النجان و جی و ماربین تقسیم می شوند . ونش النجان و لنجان ، ابتدا 18 روز آب می رود و پس از آن ونش ماربین 12 روز و مجددا 9 روز به لنجان و النجان و 6 روز به جی و ماربین می رود تا اول مهرماه و از اول مهرماه ونش لنجان و النجان 11 روز و ونش جی و ماربین 7 روز است . و بعد و نش آب رودشت و برا آن و کرارج 22 روز است - ( 15 روز رودشت و 7 روز برا آن ) و پس از آن رودخانه تاه نوروزآزاد است . این تقسیمات مطابق ظومیری است که در 923 - ه ( 1 ) در زمان صفویه مرتب شده ولی گاهی به علت کمی وزیادی بارندگی آن را جزئی تغییر می دهند و بصیرت میراب ها در رساندن آب به موقع ، مداخله کافی دارد . (جغرافیای کیهان ج 2 ص 10 و 411 )
در گاهنامه سید جلال تهرانی آمده :
زاینده رود در مجرایی به طول شصت و هفت فرسخ است . قسمت اولی آن در قعر دره های پر پیچ و کم مسافت واقع است و هر قدر پایین می آید ، پیچ و خم کمتر می شود و فاصله آنها زیادتر ت می رسد به کوه قلعه یزی واقع ، درپیچی به مساحت دو فرسخ ، و بر خلاف مجرای اصلی از مشرق به مغرب جریان می کند ، تا کمی پایین پل فلاورجان ، از آنجا به سبب یک پیچ واقع در امتداد مغرب به مشرق و به شکل مارپیچ چهار فرسخ و سیع مسافت تا شهر را قطع می کند در وسط این مسافت ، کوه آتش گاه واقع است که از قله آن رودخانه ، ماروا و نقره گون دیده می شود .
شاید به همین سبب بوده است که این کوه را ماریان نامیده اند . و به این مناسبت دهات و مزارع اطراف این کوه را ماربین نامیده اند و از حیث میوه و اجناس تجارتی ، مهمترین بلوک است . ( از گاهنامه تالیف سید جلال الدین تهرانی ص 89 بنقل از کتاب الاصفهان حاج میرزا سید علی جناب اصفهانی ) و در ص 93 کتاب آمده :
زاینده رود 12 پل دارد .
- پل زمان خان ، دارای دو دهنه برای عبور به کاشان و عراق .
- پل کله که شش فرسنگ پایین تر از پل زمان خان قرار دارد و برای عبور از اصفهان به چهار محال .
- پل بابا محمود هشت فرسنگ پایین تر از پل کله واقع و برای عبور اهالی لنجان است .
- پل فلاورجان این پل دو فرسنگ با پل بابا محمود فاصله دارد .
- پل ماربانان فاصله این پل با پل فلاورجان چهار فرسخ است .
- پل الله وردی خان معروف به سی و سه پل یا سی و سه چشمه . این پل معبر جلفا است به شهر ، و در اصفهان در جنوب شهر در منتهی الیه خیابان چهارباغ واقع گشته است .
- پل جویی این پل که غریب یک هزار ذرع با پل الله وردی خان فاصله دارد در میان عمارات سلطنتی صفویه واقع و معبر ، عمارت هفت دست و آینه خانه و عمارات سلطنتی بوده است . بر روی آن جویی از سنگ ساخته شده که آب را از آن جوی می بردند .
- پل خواجو این پل صد زرع پایین تر از پل جویی و معبر قوافل شیراز است و از عجایب کارهای بنایان قدیم است .
- پل شهرستان ، یک فرسخ پس از پل خواجو .
- پل چوم یک فرسخ پس از پل شهرستان .
- پل دشتی یک فرسخ بعد از چوم ولی حالا در کنار رودخانه است .
- پل ورزنه
در فرهنگ جغرافیایی ایران آمده : نام رودخانه مهمی است در استان دهم که اکثر آبادی های آن استان از این رودخانه مشروب می شوند . سه چشمه رودخانه مذکور از کوه های زرد بختیاری و انتهای آن باطلاق گاوخونی است . تقسیم آب زاینده رود مطابق طومار معروف شیخ بهایی تا این تاریخ به شرح زیر بین بلوکات اصفهان تقسیم می شود . آب رودخانه پس از عبور از کوه های فریدن و مشروب نمودن اراضی ساحلی و لوک آید غمش بین هفت بلوک مشروحه زیر از لحاظ زمان در طول مدت یک سال روی سه اصل زیر :
- مختص یعنی آب زاینده رود از 15 اردیبهشت تا آخر برج و از 15 آذر تا آخر برج مخصوص به بلوک رودشتین است
- مشترک یعنی آب زاینده رود از آخر اردیبهشت الی 6 ماه بطور مشترک در اختیار بلوک زیرین است
- آزاد یعنی از آخر آذر ماه الی 15 اردیبهشت ماه آب زاینده رود آزاد بوده و همه آبادی ها می توانند از آب آن استفاده نمایند .
طبق طومار شیخ بهایی آب رودخانه زاینده رود منشعب شده و آنها را مادی می نامند آن را به قراء می رسانند :
- بلوک لنجان 6 سهم
- بلوک النجان 4 سهم
- بلوک ماربین 6 سهم
- بلوک جی 6 سهم
- بلوک کرارج 3 سهم
- بلوک رودشتن ویرا 10 سهم
و این سی و سه سهم به 275 سهم و سیزده مادی ها تقسیم می گردد . شش سهم لنجان و آید غمش بصد و سیزده سهم قسمت شده همین سهام دوباره به 357 سهم تقسیم می گردد .
چهار سهم لنجان مابین مادی ها به 5 / 47 قسمت شده و مجددا به 15 / 315 سهم تقسیم می شود .
چهار سهم ماربین به 29 سهم و دوباره به 382 سهم قسمت می شود . شش سهم جی به 37 و مجددا به 387 سهم تقسیم می شود و از ده سهم رودشتین چهار سهم متعلق به براآن و شش سهم از رودشت است چهار سهم براآن به 15 سهم و دوباره به 86 سهم قسمت شده است و شش سهم رودشتین به 24 مادی و بین قراء به 230 سهم تقسیم می شود .
