نبض شاه تور

همان کارهایی را که پیشوایان دینی ما بر آن تأکید داشته و با بیان ثواب‏های فراوان، ارزش و جایگاه آن را برای زنان مسلمان بیان
کرده‏اند امروزه تحقیر شده و کم‏ارزش جلوه داده می‏شود. امروز دنیای غرب که به ارزش‏های معنوی اعتقادی ندارد با تبلیغات مسموم بر ضد نقش همسری و مادری و به کار بردن عناوین تحقیرکننده مثل نوکری مردان، کهنه‏شویی و زندانی در خانه برای آن و پررنگ کردن ارزش‏های مادی و اقتصادی، کاری کرده است که برخی بانوان مسلمان و معتقد ما نیز باور کرده‏اند که این کارها ارزش ندارد و ناخودآگاه ارزش‏های مادی برای آنان در رتبه اول قرار گرفته است. بی‏شک این گونه زنان، کار پردرآمد و سودآور را، اولویت اول خود دانسته و در موارد تزاحم میان اشتغال و ازدواج و خدمات خانگی، گزینه اشتغال را ترجیح داده و انتخاب خواهند کرد.
بنابراین، با توجه به اهمیت و ارزش والای نقش مادری و همسری در اسلام و با توجه به اینکه یکی از معیارهای انتخاب کار در مواقع تزاحم، ارزشمندتر بودن کار است، به خوبی فهمیده می‏شود در مورد تزاحم میان خدمات خانگی و اشتغال، ترجیح با خدمات و مسئولیت خانگی است؛ زیرا ارزش آن به مراتب از ارزش فعالیت اقتصادی بیشتر است.
افزون بر آن که در حقوق اسلامی تأمین هزینه‏های زن و فرزند به عهده مرد است. هزینه زن به عنوان دختر و فرزند خانواده بر عهده پدر و پس از پیمان زناشویی به عنوان همسر بر عهده شوهر است. زن در اوضاع عادی هیچ الزامی به تأمین هزینه زندگی خود ندارد. مرد وظیفه دارد با تلاش خود هزینه‏های زن و فرزندان را مطابق با شئون آنان تأمین کند.(46) اگر زنی سرپرست خانواده نیست و ضرورتی برای فعالیت اقتصادی او وجود ندارد تا به کار وی اولویت بخشد، اشتغال برای او اولویتی نخواهد داشت.
نتیجه اینکه: اگر زن بخواهد دور از هوا و هوس و جوّزدگی و تبلیغات، با فکر و اندیشه، از میان کارهایی که می‏تواند انجام دهد یکی را هماهنگ با ساختمان جسمی و روانی، که از دیدگاه اسلام ارزش بیشتری دارد برگزیند و اولویت اول خود قرار دهد چیزی جز مسئولیت خانگی (خانه‏داری و همسرداری و فرزندداری) نخواهد بود.

ب) علاقه قلبی و میل باطنی زنان
تا کنون مسئله اولویت شغلی زنان را با رویکرد دینی بررسی کرده، به این نتیجه رسیدیم که اولویتِ اول زن از دیدگاه اسلام، ایفای نقش‏های همسری، مادری و خانه‏داری است. اکنون صرف نظر از گرایش دینی، ببینیم میل درونی زنان متوجه کدام یک از این دو گزینه است. منابع ما در این بررسی، مطالعات و تحقیقات دانشمندان و آمار و اطلاعات کشورهای مختلف است.

1ـ تحقیقات دانشمندان
بررسی‏ها و تحقیقات دانشمندان نشان می‏دهد که زنان به کارهای خانگی تمایل
بیشتری دارند. خانم لمبرزو می‏گوید: «فطرت اولیه زن به خاطر وظیفه مادری و شوهرداری و صفا بخشیدن به زندگی زناشویی و تشکیل خانواده و نیز از خودگذشتگی در راه زندگی خانوادگی سرشته شده است.»(47)
یکی دیگر از روانشناسان غربی می‏گوید: «خداوند که جنس مذکر را برای مبارزه و تلاش آفریده، جسم و جان زن را برای مادری، عشق و بقای خانواده برگزیده است.»(48)
برخی از جامعه‏شناسان غربی اعتراف دارند: «زنان به طور طبیعی و غریزی تمایل به کارهای خانه از قبیل فرزندآوری و بچه‏داری دارند. طرفداران تساوی حقوق مرد و زن گرچه با شعارهای خود، زنان را از خانه‏ها خارج کرده و به سوی مراکز اقتصادی و خدماتی روانه کردند اما نتوانستند تمایل قلبی زنان را به بچه‏داری و خانه‏داری از بین ببرند. در تحقیقی مارتین و رابرتز به این نتیجه رسیدند که «بیشتر زنان شوهردار که به سن بازنشستگی نرسیده‏اند هنوز هم کار با حقوق را در زندگی‏شان چندان مهم نمی‏دانند و در نظر آنها خانه و فرزند هدف واقعی و شغل اصلی زن است.»(49)
این نویسنده می‏افزاید: «به رغم آنکه حقیقت دهه 1960 حاکی از مشارکت بیشتر مردان در این عرصه از زندگی خانوادگی بود، بررسی‏های اخیر نشان داده است نگهداری از کودکان در جوامع صنعتی غرب، عمدتا کاری است زنانه و بیشتر مردان و نیز غالب زنان از زن خانواده انتظار دارند مسئولیت مراقبت و نگهداری روزمره از کودکان را بر دوش گیرند.»(50)
خانم کارول ا.تورکینگتون که خود 27 سال به عنوان کارمند کار کرده است در مقدمه کتاب خود به نام زنان شاغل (Working woman) می‏گوید: «جالب است بگویم کلیه زنان موفق، شادترین لحظات زندگی‏شان را بر خلاف آنچه دیگران ممکن است تصور کنند از قبیل ارتقای شغلی، تغییر شغل به شغل مورد علاقه، یا داشتن یک خانه لوکس و مجلل ندانسته بلکه بسیاری از آنان معتقدند که شادترین لحظات زندگی، لحظات آرام و شادی‏بخشی است که در کنار فرزندان و شریک زندگی‏شان داشته‏اند ... آنها ثابت کرده‏اند با وجود اینکه در دنیایی به سر می‏برند که هر روز ارزش‏ها کم‏رنگ‏تر می‏شوند، در دنیایی که به نفع مردان تبعیض قائل می‏شوند، در دنیای تعصب‏ها و سیاست‏هایی از این قبیل که شرکت‏ها از آن پیروی می‏کنند، لحظات کوچک و شیرین زندگی خانوادگی می‏تواند مسرت‏بخش‏ترین لحظات زندگی به شمار آید.»(51)
«زنانی که خود به کارهای بیرون از خانه اشتغال داشته و طعم تجربه تلخ آن را درک کرده‏اند تمایل ندارند فرزندان خود را بی‏جهت از زندگی و خانواده جدا کنند.
یکی از زنان که از بازرسان عالی‏رتبه وزارت آموزش و پرورش مصر بود قبول نکرد که دخترش تحصیلات دانشگاهی را به پایان برساند و او را پس از گرفتن دیپلم متوسطه شوهر داد و در باره علت این اقدام چنین گفت: من نمی‏خواهم که به دست دخترم همان اسلحه‏ای را بدهم که مرا در طول زندگی عذاب داد.»(52)
مارتین و رابرتز، بر آنند زنان جوان بیش از پیش احتمال دارد برای کار اولویت بالایی قائل شوند اما برای اغلب دخترانی که مدرسه را ترک می‏کنند ازدواج هنوز مهم‏ترین هدف است، حال آنکه در نظر پسرها مهم‏ترین هدف داشتن شغل است.(53)
یک بررسی توسط وال استریت ژورنال بیانگر این است که تولیدکنندگان شکایت از این دارند که نمی‏توانند کارمندان زن خود را در برنامه‏های توسعه‏ای که این شرکت‏ها به ویژه برای آنها برنامه‏ریزی کرده‏اند دخالت دهند. برخی زنان کار خود را رها می‏کنند و ابراز می‏دارند کار، استرس و نگرانی بیشتر از حد توان برای آنها ایجاد می‏کند. این زنان که اکثرا ازدواج کرده و دارای فرزند هستند نگرانی خود در مورد پیشرفت‏شان را با مسئله امن‏تر «بیشتر مورد نیاز بودن در خانه» جایگزین می‏کنند. برخی از این زنان خانه‏دار با نگرانی اظهار داشتند که از شوهران خود تقاضا کرده‏اند به خانه‏های کوچک‏تر و همسایگانی که خوشایند نیستند نقل مکان کنند، چرا که آنها می‏خواستند کارشان را رها کنند و دوباره خود را وقف خانواده نمایند؛ تصمیمی که معتقد بودند به آنها احساس «رهایی بی‏نهایت» می‏دهد.(54) آنچه امروز شگفت‏آور است این است که نیمی از زنانی که ازدواج کرده‏اند و با شوهران‏شان زندگی می‏کنند، هنوز ترجیح می‏دهند همچنان کنار بخاری در خانه بنشینند.»(55)
«در یک بررسی ملی که دو سال پیش انجام شد، از زنان شاغل پرسیده شد که از نظر شخصی بیشتر کار در خانه آنها را راضی می‏کند یا کار بیرون از خانه؟ جواب این بود: کار در خانه.»(56)
در سرشماری سال 1985 در آمریکا پنجاه درصد از مردان و بیش از چهل و پنج درصد از زنان با این فرآیند موافق بوده‏اند که اگر مرد به کسب درآمد و زن به مراقبت از خانه و خانواده بپردازد برای همه خیلی بهتر خواهد بود. همچنین زمانی که از دانش‏آموزان سال آخر دبیرستان سؤال شد که مطلوب‏ترین شکل تنظیم کار و مسئولیت برای زن و شوهری که فرزندان پیش‏دبستانی دارند چیست، نخستین اولویت آنان کار تمام‏وقت برای شوهر و دست کشیدن کامل زن از شغل بود.(57)
جان استوارت‏میل معتقد است: گرچه زنان باید حق کار کردن داشته باشند ولی وقتی ازدواج کردند آنها اداره خانه و تربیت خانواده را به عنوان اولین اولویت در تلاش خود انتخاب می‏کنند. زنان مسن‏تر که این وظیفه را انجام داده‏اند می‏توانند برای صرف کردن انرژی خود در زندگی ملی تصمیم بگیرند، مانند آنکه به مجلس راه یابند اما باز بهترین مکان برای زنان متأهل خانه است.(58)
سیمون دوبوار رهبر فمینیست‏های رادیکال می‏گوید: «به هیچ زنی نباید اجازه داد تا در خانه بماند و به امر پرورش کودکانش بپردازد. جامعه باید به کلی تغییر کند و به زنان اجازه ندهد که فقط وظیفه پرورش فرزندان را بر عهده گیرند؛ یعنی اگر به هر زنی حق انتخاب در خانه ماندن و پرورش کودکان خود و یا شاغل بودن در بیرون را بدهند، اغلب زنان ترجیح می‏دهند تا در خانه بمانند.»(59)
خانم سفیری نیز در گفتگویی بیان داشته است: «یک بررسی تطبیقی که میان کشورهای صنعتی و در حال توسعه انجام دادم (با اینکه آنان خیلی داد از این می‏زنند که همه خانم‏ها و آقایان از حقوق مساوی برخوردارند) باز دیده می‏شود که خانم‏ها در بعضی مشاغل متمرکز هستند مانند: مشاغل پزشکی و پرستاری و دیگر مشاغل خدماتی.»(60) این امر بیانگر آن است که زنان به طور طبیعی خدمات خانگی را به عنوان اولویت اول شغلی خود برمی‏گزینند. میل غریزی زنان به این گونه مشاغل گرایش دارد که با وجود آزادی و عدم محدودیت در انتخاب شغل به طور طبیعی به مشاغلی که با روحیه مادری سازگار است روی می‏آورند.

2ـ آمار و ارقام
آمار و ارقامی که در ارتباط با اشتغال زنان منتشر می‏شود به دو نکته اشاره دارد:
نخست اینکه تولد فرزند بر اشتغال زنان اثر منفی دارد و درصد فراوانی از زنان را از کار کردن در بیرون از خانه منصرف می‏کند؛
دوم اینکه، بیشتر زنانی را که جذب بازار کار شده‏اند، به سوی کارهای همساز با کارهای خانه نظیر پرستاری، کودک‏داری و تربیتی کشانده است.
این دو امر بیانگر آن است که زنان به طور طبیعی بچه‏داری و خانه‏داری را اولویت اول خود می‏دانند.
«بر اساس یک بررسی انجام شده در کشوری نظیر فرانسه با تولد اولین فرزند، بازگشت زن به خانه آغاز می‏گردد و با دومین فرزند مقاومت زن در بازار کار کاهش می‏یابد، به طوری که با تولد سومین فرزند در گروههای شغلی نظیر کارمندان فقط 15 درصد زنان شاغل به چشم می‏خورند. در حالی که قبل از تولد فرزندان 78 درصد شاغلین در بین گروههای کارگر، 72 درصد در بین گروههای کاسب و 68 درصد در بین کارمندان را زنان تشکیل می‏دادند.»(61)
در آماری که از زنان شاغل در ایران به دست آمده است: «بالاترین نسبت اشتغال زنان در بخش دولتی به وزارتخانه‏های آموزش و پرورش و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است که به ترتیب 1/42% و 1/41% است ... به استناد آمار و اطلاعات موجود در حال حاضر 30% از کارکنان دولت را زنان تشکیل می‏دهند که از این تعداد 70 درصد در وزارت آموزش و پرورش، 11 درصد در وزارت بهداشت و درمان و 19 درصد بقیه نیز در سایر وزارتخانه‏ها و سایر سازمان‏ها مشغول به کار هستند.»(62)
بر اساس این آمار اوّلاً اکثر زنان در خانه یا کاری که با خانه‏داری آنان همسازتر باشد مشغولند و حدود 30 درصد در کارهای دولتی اشتغال دارند. مقدار اکثریت (که حدود 70 درصد است) در بخش آموزش و پرورش مشغولند که همسو با روحیه و کار خانگی آنان است. به موجب آمار رسمی در سال 1374 مجموعا 616974 نفر مستخدم زن در
وزارتخانه‏ها و مؤسسات مشمول و غیر مشمول قانون استخدام کشوری اشتغال داشته‏اند که از این جمعیت تعداد 549732 نفر زن در دو وزارتخانه آموزش و پرورش و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به خدمات عمومی اشتغال داشته‏اند. این تعداد برابر 1/89 درصد از کل مستخدمان زن می‏باشد. کمترین میزان استفاده از خدمات شغلی زنان مربوط به وزارتخانه‏هایی با وظایف فنی و صنعتی مانند وزارت نیرو، صنایع و امثال آنها بوده است. بالا بودن اشتغال زنان در بخش مشمول فقط به علت وجود اکثریت قاطع زنان در مشاغل معلمی و آموزگاری در وزارت آموزش و پرورش، نیز اشتغال آنان به مشاغل پرستاری و مامایی و غیره در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.(63) در سال 1365 این دو وزارتخانه 93 درصد از زنان شاغل در بخش مشمول را در خود جای داده‏اند. با حذف دو وزارتخانه مذکور در مجموعه اشتغال بخش مشمول، سهم اشتغال زنان به 6/9 درصد تنزل می‏کند.(64)
این امر به کشور ایران اختصاص ندارد. به گفته جونی زیگر: «کار معمول زنان در سطح جهان، امور مربوط به کودکان، پرستاری و آموزگاری مدارس ابتدایی است.»(65)
استفانی می‏گوید: «در نظر «اوکلی» و سایر فمینیست‏ها طنز مسئله در اینجاست که صرف نظر از معدودی استثنا، زنان تنها در یافتن کارهایی توفیق داشته‏اند که به دقت مشابه کارهایی است که مادر (زن خانه‏دار) انجام می‏دهد.»(66)
همچنین از همین نویسنده می‏خوانیم: «در جوامع غربی، مردان را در اغلب حرفه‏ها می‏یابیم (به جز کار خانه و بچه‏داری) اما زنان شاغل در حرفه‏های معدودی متمرکز شده‏اند که بیشتر آنها به نقش جنسیتی «خانگی» زنان مربوطند و اغلب کارگر ساده و غیر ماهرند.»(67) یکی از نویسندگان می‏گوید: در کشورهای صنعتی بیش از دو سوم کارگران زن در بخش خدمات کار می‏کنند. آنها در مشاغل خاصی به عنوان خدمه خانگی، فروشنده، پرستار و معلم (خصوصا در دوره ابتدایی) متمرکز شده‏اند. همچنین بخش‏های بانکداری، هتلداری و جهانگردی زنان زیادی را جذب کار کرده است.(68)
در آماری که از اشتغال زنان در کشورهای غربی منتشر شده آمده است: «در بیشتر کشورها میزان ساعات کار زنان دست‏کم دو برابر ساعات کار مردان در کارهای بی‏مزد است. این رقم در ژاپن 9 برابر است ... در استرالیا و بریتانیا زنان بیشتر از سه برابر مردان به مراقبت از کودکان می‏پردازند ... در ژاپن و اسپانیا زنان 6 برابر مردان در مراقبت از کودکان وقت صرف می‏کنند.»(69)

نتیجه:
همسرداری و مادری کاری ارزشمند و متناسب با ویژگی‏های جسمی و روانی زن است. تربیت فرزند شایسته و باکفایت، یکی از راههای خدمت زن به اجتماع است. بنابراین از دیدگاه اسلام اولویت اول برای زن، اشتغال به کارهای خانه و ارائه خدمات خانگی است و اش?